रस शोषणा­या किडी व व्यवस्थापन

मावा:

• प्रादुर्भाव पिकाच्या रोपवस्थेत आणि शेवटच्या अवस्थेत आढळतो. जुलै- ऑगस्टमध्ये प्रादुर्भाव सुरु होतो. सर्वात जास्त प्रादुर्भाव ऑगस्टचा दुसरा आठवडा आणि पिकाच्या शेवटी डिसेंबर-जानेवारी महिन्यात आढळून येतो. रिमझिम पाऊस आणि अधिक आर्द्रता या किडीच्या वाढीला पोषक असते. परंतु जोराचा पाऊस झाल्यास त्यांची संख्या कमी होते.

• माव्याची प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजूने किंवा कोवळया शेंडयावर समूहाने रस शोषण करतात. याशिवाय माव्याने शरिरातून बाहेर टाकलेल्या चिकट गोड द्रवामुळे बुरशीची वाढ होऊन पाने काळसर होतात. पिकाच्या शेवटच्या अवस्थेत प्रादुर्भाव झाल्यास कापसाची बोंडे चांगली उमलत नाहीत. तसेच काही विषाणूंचा प्रसार माव्यामार्फत केला जातो.

तुडतुडे:

• प्रादुर्भाव जुलैच्या शेवटच्या आठवडयापासून सुरु होतो. सर्वात जास्त ऑगस्टचा शेवटचा आठवडा ते सप्टेंबरचा दुसरा आठवडा हा कालावधी. अधूनमधून होणारा हलकासा पाऊस आणि ढगाळ वातावरण या किडीच्या वाढीला पोषक आहे.

• नत्रयुक्त खतांचा गरजेपेक्षा जास्त वापर या किडीच्या वाढीस मदत करतो. सद्यपरिस्थितीत बीटी कपाशीवर तुडतुडयांचा प्रादुर्भावाची तीव्रता खूप वाढली आहे. याचे प्रमुख कारण आहे, निओनिकोटीनॉईड गटातील किटकनाशकाचा (उदा. इमिडाक्लोप्रीड) अति वापर होय. तुडतुडयांमध्ये या किटकनाशकाबद्दल प्रतिकारशक्ती निर्माण झाली आहे.

• प्रौढ व पिल्ले पानाच्या मागील बाजूने राहून रस शोषण करतात. त्यामुळे सुरुवातीला पानाच्या कडा पिवळसर पडतात, पाने आकसतात व नंतर कडा तपकिरी किंवा लालसर होतात

फुलकिडे:

• फुलकिडे पावसाळयाच्या शेवटी आणि लांब उघाड पडली तर मोठया संख्येत वाढतात आणि सप्टेंबर-ऑक्टोंबर महिन्यात उग्र रूप धारण करतात.            

• पिल्ले व प्रौढ फुलकिडे कपाशीच्या पानामागील भाग खरवडून त्यातून निघणारा रस शोषण करतात. प्रादुर्भावग्रस्त भागातील पेशी शुष्क होतात.

पांधरी माशी:

• प्रादुर्भाव सप्टेंबरच्या पहिल्या आठवडयापासून सुरु होतो व नंतर नोव्हेंबर महिन्यात अधिकतम आढळून येतो.

• बीटी कपाशीवर पांढ­या माशीचा प्रादुर्भाव वाढत आहे. सुरुवातीच्या काळातील रासायनिक किटकनाशकांचा अतिरेकी वापर हे प्रमुख कारण आहे. यामुळे पांढ­या माशीचा कपाशीवर वारंवार पुर्नउद्रेक होऊ शकतो.

• प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजूने  राहून रस शोषण करतात. पाने लालसर ढिसूळ होऊन शेवटी वाळतात. याशिवाय पिल्ले त्यांच्या शरिरातून गोड चिकट द्रव बाहेर टाकतात. त्यामुळे संपूर्ण झाड चिकट व त्यावर बुरशी वाढून काळसर होते. त्याबरोबर काही विषाणूचा प्रसारसुध्दा या माशीमुळे होतो.

पिठया ढेकूण:

• महाराष्ट्रात २००७ व २००८ मध्ये पिठया ढेकणाचा प्रादुर्भाव मोठया प्रमाणात झाला होता. सध्या ही कीड काही शेतामध्येच थोडया फार प्रमाणात आहे. ही कीड नियंत्रीत राहण्यामध्ये या किडीचे नैसर्गिक शत्रु (उदा. प्रोम्युसिडी, अनॅसियस, अनॅगायरस) यांची महत्वाची भूमिका आहे.

• पिठया ढेकणाची प्रौढ व पिल्ले कपाशीची पाने, कोवळी शेंडे, पाते, फुले व बोंडे यातून रस शोषण करतात. तसेच शरिरातून चिकट द्राव बाहेर टाकतात. कालांतराने त्यावर बुरशीची वाढ होते व त्याचा झाडावर विपरित परिणाम होतो.